Trafik Kazasından Sonra Doğan Haklar ve Gerekli İşlemler

1. Tanım

Trafik kazası Karayolları Trafik Kanunu’nun 3. Maddesine göre “Karayolu üzerinde hareket halinde olan bir veya birden fazla aracın karıştığı ölüm,yaralanma ve zararla sonuçlanmış olan olaydır.”

Bir olayın kanun kapsamında Trafik Kazası sayılabilmesi için;

• Kaza, karayolu üzerinde meydana gelmelidir.
• Olaya hareket halinde olan bir veya birden çok araç karışmış olmalıdır.
• Olay sonunda; maddi zarar, yaralanma ve ölüm gerçekleşmiş olmalıdır.
• Olay ile; maddi zarar, yaralanma ve ölüm arasında “nedensellik bağı” kurulabilmelidir.

2. Trafik Kazalarına İlişkin Tanımlar

Karayolları Trafik Kanunu karayollarında uygulanır. Kanun’un 2.maddesinde bunun istisnalarına yer verilmiştir. Bunlar;

• Karayolu dışındaki alanlardan kamuya açık olanlar;  park, bahçe, park yeri, garaj, yolcu ve eşya terminalidir. Ek olarak servis ve akaryakıt istasyonlarında karayolu taşıt trafiği için faydalanılan yerler için
• Erişme kontrollü karayolunda ve para ödenerek yararlanılan karayollarının kamuya açık kesimlerinde ve belirli bir karayolunun bağlantısını sağlayan deniz, göl ve akarsular üzerinde kamu hizmeti gören araçların, karayolu araçlarına ayrılan kısımlarında da, Bu Kanun hükümleri uygulanır.

Trafik : Yayaların, hayvanların ve araçların karayolları üzerindeki hal ve hareketleridir.

Karayolu : Trafik için, kamunun yararlanmasına açık olan arazi şeridi, köprüler ve alanlardır.

Araç : Karayolunda kullanılabilen motorlu, motorsuz ve özel amaçlı taşıtlar ile iş makineleri ve lastik tekerlekli traktörlerin genel adıdır.

Taşıt : Karayolunda insan, hayvan ve yük taşımaya yarayan araçlardır. Makine gücü ile yürütülenlere “motorlu taşıt” insan/hayvan gücü ile yürütülenlere “motorsuz taşıt” denir.

Hareket edemeyen, yerinde duran makineler “motorlu araç” kapsamına girmez. Kendi itici gücü ile değil de, dıştan yürütülen bisiklet, at arabası, elle itilen araçlar ile motorlu bisikletler, römorklar hakkında Karayolları Trafik Kanunu değil, genel hükümler uygulanır.

Motorlu Araç Römorkları: Bir römorkun veya yarı römorkun veya çekilen bir aracın zarar oluşturması durumunda, çekicinin işleteni, motorlu aracı işletenin sorumluluğuna ilişkin hükümlere göre sorumluluğu doğar. Çekilen araçla ilgili olarak sorumluluk genel hükümlere tabidir.

Çekicinin sorumluluk sigortası, çekiciyi işletenin, römorkun sebep olduğu zarardan dolayı sorumluluğunu da kapsar. İnsan taşımada kullanılan römorklar, römork için ek bir sorumluluk sigortası yaptırılarak tüm katarın en az zorunlu mali sorumluluk sigortası tutarlarının kapsamına girmesi sağlanmadıkça, trafiğe çıkarılamaz.

Sürücü : Karayolunda, motorlu veya motorsuz bir aracı veya taşıtı sevk ve idare eden kişidir.

Şoför : Karayolunda, ticari olarak tescilli bir motorlu taşıtın sürücüsüdür.

Araç sahibi : Araç için adına yetkili idarece tescil belgesi verilmiş veya sahiplik veya satış belgesi düzenlenmiş kişidir.

İşleten : Araç sahibi olan veya mülkiyeti muhafaza kaydıyla satışta alıcı sıfatıyla sicilde kayıtlı görülen veya aracın uzun süreli kiralama, ariyet veya rehni gibi hallerde kiracı, ariyet veya rehin alan kişidir. Ancak ilgili tarafından başka bir kişinin aracı kendi hesabına ve tehlikesi kendisine ait olmak üzere işlettiği ve araç üzerinde fiili tasarrufu bulunduğunun ispatı halinde bu kimse işleten sayılır.

Motorlu aracın işletilmesi birisinin ölümüne, yaralanmasına, bir şeyin zarara uğramasına sebep olduğunda sorumluluk doğar. Motorlu aracın bir teşebbüsün unvanı veya işletme adı altında veya bu teşebbüs tarafından kesilen biletle işletilmesi halinde, motorlu aracın işleteni ve bağlı olduğu teşebbüsün sahibi, doğan zarardan müştereken ve müteselsilen sorumlu olurlar.

Mesleki faaliyette bulunan teşebbüslerin sahibi, gözetim, onarım, bakım, alım-satım, araçta değişiklik yapılması amacı ile veya benzeri bir amaçla kendisine bırakılan bir motorlu aracın sebep olduğu zararlardan dolayı; işleten gibi sorumlu olur. Aracın işleteni ve araç için zorunlu mali sorumluluk sigortası yapan sigortacısı bu zararlardan sorumlu değildir.

Yarış düzenleyicileri, yarışa katılanların veya onlara eşlik edenlerin araçları ile gösteride kullanılan diğer araçların sebep olacakları zararlardan dolayı motorlu araç işleteninin sorumluluğuna ilişkin hükümler uyarınca sorumludurlar.

Genel bütçeye dahil dairelerle katma bütçeli idarelere,il özel idarelerine ve belediyelere, kamu iktisadi teşebbüslerine ve kamu kuruluşlarına ait motorlu araçların sebep oldukları zararlardan dolayı, bu Kanunun işletenin hukuki sorumluluğuna ilişkin hükümleri uygulanır.

Bir motorlu aracı çalan veya gasbeden kimse işleten gibi sorumludur . Aracın çalınmış veya gasbedilmiş olduğunu bilen veya öğrenebilecek  olan aracın sürücüsü de müteselsilen sorumludur. İşleten, kendisinin veya eylemlerinden sorumlu olduğu kişilerden birinin, aracın çalınmasında veya gasbedilmesinde kusurlu olmadığını ispat ederse, sorumlu tutulamaz. İşletenin, sorumluluğu durumlarında öteki sorumlulara rücu hakkına sahiptir.

Yolcu : Aracı kullanan sürücü ile hizmetliler dışında araçta bulunan kişilerdir.

3. Görevli ve Yetkili Mahkeme

Trafik kazalarına ilişkin tazminat davalarında görevli mahkeme Asliye Hukuk Mahkemeleridir. Trafik kazasına karışan araçlar ticari araçlar olsa dahi eğer ölüm veya bedensel zararlar nedeniyle tazminat istenmişse dahi davanın asliye hukuk mahkemelerinde açılması gerekmektedir. Ancak yolcu taşımacılığı ticari bir iştir ve bu sebeple ölüm ve bedensel zararlara ilişkin tazminat davalarında Ticaret Mahkemeleri görevlidir.

Yolcu taşımacılığı sırasında ölüm ve bedensel zararlar dışında taşıma hizmetinin kötü, kusurlu, eksik gerçekleşmesine ilişkin davalarda ise tüketici mahkemeleri görevlidir. Bunların yanı sıra devlet ve kamu kurumlarının taşıtlarının karıştığı kazalara ilişkin tazminat davasında görevli mahkeme asliye hukuk mahkemeleridir.

Yetkili mahkeme ise davalının davanın açıldığı tarihteki yerleşim yeri mahkemesidir. Yolcu taşımada ise yolcunun seçimlik hakları mevcuttur.

Dava Türleri

1. Belirsiz Alacak Davası

Ölüm ve bedensel zararlar nedeniyle tazminat davalarında başlangıç yoğun bir şekilde belirsizlik söz konusudur. Zararın ve kapsamının önceden bilinmesi ve kestirilmesi olanaksızdır. Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 107. Maddesindeki belirsiz alacak ve tespit davası dava dilekçesinde harca esas simgesel bir değer bildirilerek belirsiz alacak davası açılabilir ve yargılamanın sonunda tazminatın miktarı kesin olarak belli olduktan sonra belirlenen tazminat tutarları için harç tamamlanabilir.

• Tespit Davası

İşletenin kesin saptanamadığı ya da  teknik arızasının bakımsızlıktan mı yoksa imalat hatasından mı kaynaklandığının tespit edilemediği durumlarda böyle bir davaya başvurur.

1. • Dava Konuları
   • Ölüm Nedeniyle Tazminat Davası

Ölüm nedeniyle açılacak maddi ve manevi tazminat davalarında; destekten yoksun kalma, ölüm hemen gerçekleşmemişse tedavi giderleri ve maddi kayıplar dava konusu olur. Ayrıca ölenin, destek tazminatı isteyemeyecek durumda olan birinci derece yakınlarının manevi tazminat istekleri ve cenaze giderleri dava konusu eder.

• Yaralanma Nedeniyle Tazminat Davası

Yaralanma nedeniyle maddi ve manevi tazminat davalarının konusunu aşağıdaki haller oluşturur;

• beden gücü kaybı
• geçici iş göremezlik
• tedavi ve iyileşme giderleri
• yaşan boyu bakıma muhtaçlık durumunda bakıcı giderleri
• yaşam boyu protez gereksinimi
• ilaç ve gereç giderleri
• estetik zararlar ve ekonomik geleceğin sarsılması

• Ruhsal Sarsıntı Nedeniyle Tazminat Davası

Kaza geçiren kişinin yakınları da manevi tazminat isteme hakkına sahiptir. Kaza geçiren kişinin kaza sırasında ve sonrasında ruhsal sarsıntı geçirmesi ve sinir bozukluğu nedeniyle manevi tazminat hakkı vardır.

• Araç Hasarı Nedeniyle Tazminat Davası

Aşağıdaki hallerde tazminat hakkı mevcuttur.

• Araçhasarlanmışsa onarım bedeli
• Kullanılamaz hale gelmişse araç bedeli
• Araçtaki hasardan dolayı onarım sonrası değer kaybı
• Ticari araçlarda onarım sürecinde kazanç kaybı

• Yolcunun Taşımacıya Karşı Tazminat Davaları

Yolculuğun kötü geçmesi veya kazada bedensel zarara uğramamış olsa da tazminat hakkı mevcuttur. Ruhsal sarsıntı ve sinir bozukluğu nedeniyle yolcu taşımacıdan tazminat talep hakkına sahiptir. Yolcunun kişisel eşyasının ve bagajının hasarlanması veya kaybı nedeniyle tazminat isteminde bulunma hakkına sahiptir.

• Zarar görenlere Tazminat Ödeyenlerin Rücu Davası

Ortaklaşa sorumlulukta zarar görene tazminat ödeyen diğer sorumlulara “kusurları oranında” rücu davası hakkına sahiptir..

Tazminat ödeyen sigortacı kazaya karışan diğer araç sigortacısına veya işletenine kusuru oranında rücu davası açabilir.

• Dava Açma Hakkına Sahip Kişiler
  • Ölenin desteğinden yoksun kalanlar
  • Eş ve çocuklar
  • Anne ve Baba
  • Nikahsız Eş
  • Nişanlı
  • Evlatlık
  • Kardeşler

• Ölümlerde Kimler Yalnızca Manevi Tazminat Hakkına Sahiptir? 

Destekten yoksun kalma tazminatı isteme hakları bulunmayan ölenin yakınları yalnızca manevi tazminat talep edebilirler. Bunların başlıcaları ise; yetişkin çocuklar, kardeşler ve torunlardır.

• Bedensel Zarara Uğrayanlar

Yaralanan kişiler beden gücü kayıpları, geçici veya sürekli iş göremezlik zararları için dava hakkına sahiptir. Bunun yanında tedavi ve iyileşme giderleri için de dava hakları vardır. Maddi zararları ile birlikte manevi zararlarının tazminini talep hakları mevcuttur.

Trafik veya taşıma kazası geçirenlerin hiç yaralanmamış ve beden gücü kaybına uğramamış olduğu durumlar mevcuttur. Bu halde de yaşadıkları olayın yarattığı ruhsal sarsıntı ve sinir bozukluğu nedeniyle manevi tazminat isteme hakkına sahiptirler.

Kaza sonrası tedavinin uzun sürmesi nedeni ile uğradıkları maddi zararı isteme hakları vardır.

Ekonomik geleceği sarsılan kişi de maddi ve manevi tazminat hakkına sahiptir

• Bedensel Zarar Uğrayan Kişinin Yakınlarının Tazminat Hakkı

TBK m. 56/2’ye göre kaza geçiren kişinin yakınları manevi tazminat isteyebilirler.

• Aracı Hasarlanan Kişinin Tazminat Hakkı

Kaza sonucu aracı hasarlanan kişi, araç hasarlanmışsa onarım bedelini, araç kullanılamaz hale gelmişse araç bedelini, araçtaki hasardan dolayı onarım sonrası değer kaybını isteyebilir. Araç hasarı nedeniyle trafik sicilinde adı veya unvanı bulunan araç sahipleri davacı olabilir.

Sürücü ile aracı herhangi bir nedenle elinde bulunduran kişilerin onarım giderlerini belgelemesi gerekir. Bu halde araç hasarını kaza sorumlularından isteyebilirler.

• Eşya Sahiplerinin Tazminat Hakkı

Yolcu eşya ve bagajları ile taşımacının araçlarına yüklenen özel eşya ve ticari emtia zarar gördüğü haller vardır. Bu durumda eşya ve emtia sahipleri dava hakkına sahiptir.

• Rücu Sahiplerinin Dava Hakkı

Trafik kazasında birden fazla sorumlunun olduğu durumlar vardır. Zarar görenlere ve yakınlarına tazminat ödeyen kişinin öteki sorumlulara kusurları oranında rücu etme hakkına sahiptir.

• Kime Karşı Açılır

Ölüm ve bedensel zararlar nedeniyle dava edecek gerçek ve tüzel kişiler; İşleten (araç sahibi), işleten gibi sorumlu olanlar, sürücü ve yardımcıları ve sigortacılardır.

Yolcu taşımada ise taşımacılar ve taşıma faaliyetine katılanlar hem motorlu araç işleten olarak tehlike sorumlusu hem de taşımacı olarak kusur sorumlusudur. Bunun yanında çalıştırdıkları kişilerin kusurundan da kendi kusuru gibi sorumludurlar.

Karayoluyla yapılan taşımacılıkta yapılması zorunlu olan 3 tür sigorta vardır. Bunlar; Zorunlu Koltuk Sigortası, Zorunlu Taşıma Sigortası ve Trafik Sigortasıdır.

• Zorunlu Koltuk Sigortası

Bir kaza(can) sigortası türüdür. Yolcunun ölümü halinde taşımacının ve sürücü ile yardımcılarının kazanın oluşunda bir kusurları bulunmasa bile poliçe limitinin tamamı, ölen yolcunun mirasçılarına miras payları oranında ödenir. Mirasçılar aynı zamanda destek yoksun kalanlar ise Zorunlu Koltuk Sigortasından ödenen tazminat ödenecek olan destekten yoksun kalma tazminatından indirilmez.

• Zorunlu Taşıma Sigortası

Sadece yolcular için söz konusu olan bir sorumluluk sigortası türüdür. Hesaplama yapılarak belirlenen destekten yoksun kalma tazminatı tutarları ölen yolcunun hak sahiplerine ödenir.

Yolcu taşımada önce zorunlu taşıma sigortasını yapan sigorta şirketine başvurmak gerekir. Hesaplanan tazminat sigorta limitini aşarsa o zaman zorunlu trafik sigortasından limiti aşan bölüm talep edilir.

Yolcu taşıyan şirketin zorunlu taşıma sigortası yoksa sigorta şirketine değil, güvence hesabına başvurur.

• Zorunlu Trafik Sigortası

Taşımacı aynı zamanda motorlu araç işleten olduğu için yasa gereği yaptırmak zorundadır. Yolcu taşımada bu sigortaya taşıma sigortasının limiti yetmezse başvurur.

• Dava Zamanaşımı

Trafik kazası nedeniyle tazminat davası açmadan önce, dava açma süresi konusuna dikkat etmek gerekir. Sürenin başlangıcı Trafik kazasının meydana geldiği gün ile olur ve  tazminat davası zamanaşımı süresi işlemeye başlar. Trafik kazalarında tüm haksız fiillere uygulanan zamanaşımı sürelerinden davacı lehine olan zamanaşımı süresi uygulanır. Trafik kazaları nedeniyle tazminat davası zamanaşımı süreleri :

• Tazminat Davası Esas Zamanaşımı Süresi: Trafik kazası nedeniyle zarar görenin, zararı ve faili öğrendiği tarihten itibaren 2 yıllık zamanaşımı süresi mevcuttur. Zarara uğrayan, faili ve zararı daha geç öğrense bile  fiilin işlenmesinden itibaren 10 yıllık zamanaşımı süresi söz konusudur.